Luigi Nono: Il Canto Sospeso e.a.

In 2014 is het 90 jaar geleden dat de Italiaan Luigi Nono (1924-1990) geboren werd, een van de grootste Europese componisten van zijn tijd. Bijna een kwarteeuw na zijn voortijdige dood wordt zijn muziek

nog maar weinig gespeeld. Na vergelijkbare projecten gewijd aan Varèse (2009), Xenakis (2011) en Cage (2012) eert het Holland Festival dit jaar Luigi Nono met een minifestival dat verschillende hoogtepunten uit zijn veelzijdige oeuvre belicht. Naast drie grootschalige concerten is er het intieme avondconcert La lontananza nostalgica utopica futura, een tweedaags symposium getiteld “… Hay que caminar …” Luigi Nono’s musical paths between politics and art en is rondom alle concerten in de Gashouder de tentoonstelling Luigi Nono 1924–1990. Maestro di suoni e silenzi te zien. Ook de gratis lunchvoorstellingen door conservatoriumstudenten in de fietstunnel van het Rijksmuseum worden dit jaar volledig aan het werk van Nono gewijd. De muzikale leiding tijdens de drie centrale concerten in de Gashouder is in handen van dirigent en Nono-specialist Ingo Metzmacher; heel bijzonder is de medewerking van de Zwitserse componist, dirigent en geluidstechnicus André Richard, die jarenlang nauw met Nono samenwerkte. Nono gaf een van zijn composities zelfs de titel André Richard mee.

Nono was een van de voormannen van de naoorlogse avant-garde. Samen met generatiegenoten als Pierre Boulez en Karlheinz Stockhausen zette hij jarenlang de toon voor het nieuwe componeren; Nono trouwde bovendien met Nuria Schönberg, de dochter van Arnold Schönberg, de grondlegger van de twaalftoonstechniek. Maar de historische noodzaak van het serialisme, zoals die door de avant-garde werd uitgedragen, was voor Nono nooit genoeg. Muziek was voor hem geen in zichzelf gesloten systeem. Van meet af aan stond zijn werk open naar de wereld en zocht hij naar manieren om met geluid het politieke bewustzijn te veranderen. Radicale muziek stond voor Nono nooit op zichzelf, maar was de noodzakelijke implicatie van radicale politieke ideeën.

De tweede dag van Luigi Nono: trilogie van het sublieme staat in het teken van enkele composities die expliciet een revolutionaire boodschap uitdragen. Als tekst voor zijn vroege meesterwerk Il canto sospeso (1955-1956) gebruikte Nono fragmenten uit de afscheidsbrieven van ter dood veroordeelde politieke gevangenen. Il canto sospeso is weliswaar gecomponeerd volgens de principes van het serialisme, maar de gelaagde harmonieën van koor en orkest bezitten behalve een doelbewuste rauwheid soms ook een haast zinnelijke schoonheid. Droge kost is het allerminst.

Nono begon Como una ola de fuerza y luz (1971-72) als ‘pianoconcert’ voor Maurizio Pollini, maar de dood van de jonge Chileense revolutionaire leider Luciano Cruz, die hij kende, deed zijn opvatting van het werk kantelen. Gecomponeerd voor sopraan, piano, orkest en tape is Como una ola een buitengewoon intens requiem of klaaglied voor een vriend en geestverwant, dat in het bestek van een halfuur alle gradaties tussen verstilling en woest expressieve kakofonie doorloopt. De betrokkenheid van de componist, bij de revolutionaire zaak en bij zijn dode kameraad, is in iedere vezel voelbaar – politiek en privé zijn hier ondeelbaar. Tussen deze twee werken klinkt de relatief korte elektronische compositie Non consumiamo Marx. Anders dan op de andere dagen, wanneer de hele zaalruimte tot toneel voor de voorstelling wordt gemaakt, speelt dit concert zich volledig óp het podium af.