Varèse 360°

Op zaterdag 13 en zondag 14 juni 2009 wordt voor het eerst in één (dubbel)programma het complete oeuvre van de Frans-Amerikaanse componist Edgard Varèse (1883-1965) uitgevoerd.

Varèse heeft zich zijn hele leven voor de wisselwerking tussen beeld en geluid geïnteresseerd, en dit programma is een hommage aan zijn visionaire ideeën over de verhouding tussen ruimtelijke, visuele en auditieve elementen in kunst. Vandaar dat zijn werken niet in een traditionele concertante omgeving wordt uitgevoerd, maar in de  Gashouder op het terrein van de Westergasfabriek. De muziek gaat bovendien vergezeld van een installatie van de Amerikaanse videokunstenaar Gary Hill, die al vanaf de jaren ‘70 op een innovatieve wijze met dat medium werkt en de aangewezen persoon is om de ideeën van de componist in beeld te becommentariëren. Het geheel van beeld en geluid wordt door Pierre Audi, artistiek directeur van het Holland Festival, in de ronde ruimte geplaatst. Alles van Varèse, in een omtrek van 360°.

De eerste van de twee avonden staat in het teken van Varèses orkestwerken en wordt verzorgd door het Asko Ensemble en het Rotterdams Filharmonisch Orkest onder leiding van de Hongaarse dirigent Peter Eötvös. In de jaren 20 van de vorige eeuw maakte de componist een zeer vruchtbare periode door, waarin een aantal van zijn beroemdste werken ontstond, zoals Offrandes (1921) voor sopraan en kamerorkest, Octandre (1923) voor blazers en contrabas, en Amériques (1922-26) en Arcana (1927) voor symfonieorkest. Met heftige contrasten in dynamiek en klankkleur onderzoekt Varèse hierin de mogelijkheden van het orkest in al zijn verschijningsvormen, waarbij hij al zijn karakteristieke gevoeligheid voor het slagwerk tentoonspreidt. Deze bijzondere interesse leidde uiteindelijk tot een van de hoogtepunten uit het slagwerkrepertoire, Ionisation (1930-1931) voor 41 percussie-instrumenten en twee sirenen, dat voor zondagavond op het programma staat.

Tijdens de tweede avond staat de periode 1930-1960 centraal, waarin Varèse werkte aan een nooit gerealiseerd muziektheaterwerk, Espace. Vrijwel al zijn composities uit deze periode, die zich kenmerken door kleinere bezettingen, werden geconcipieerd als onderdelen of voorstudies van dit enorme project. Het meest letterlijk was dat het geval in Etude pour Espace voor twee piano's, percussie en koor, dat in 1947 werd uitgevoerd. Delen van dit werk kwamen terecht in het Poème électronique uit 1958 (dat in een ‘gereconstrueerde’ versie te zien zal zijn in het Artis-planetarium), maar de partituur ervan werd nooit gepubliceerd. De Chinees-Amerikaanse componist Chou Wen-Chung, de voormalige assistent van Varèse, die lange tijd nauw met hem samenwerkte en als onderzoeker en adviseur aan dit project verbonden is, heeft deze oorspronkelijke partituur van een orkestratie voorzien die zijn wereldpremière zal beleven tijdens het Holland Festival. De uitvoering van het programma wordt deze avond verzorgd door Asko|Schönberg en Capella Amsterdam onder leiding van Peter Eötvös.

Varèse 360° is een productie van het Holland Festival in samenwerking met het Festival d’Automne à Paris, The Southbank Centre (Londen) en Asko|Schönberg, en zal na de première in Amsterdam doorreizen naar Parijs en Londen.